‘Journalisten zijn net mensen’ - Een reflectie op de journalistiek tijdens de coronacrisis

De aandacht voor het manifest van Onverdeeld Open is opvallend geweest voor sommige tegenstanders van de huidige corona-aanpak, die zich de afgelopen weken hebben uitgesproken op alternatieve media zoals blckbx.tv. De grote thema’s, zowel binnen als buiten het manifest, konden volgens hen namelijk al veel langer op kritiek rekenen, bijvoorbeeld de kritiek op het Coronatoegangsbewijs. Voor Arnold Karskens is het uitblijven van eerdere massale journalistieke aandacht een bekend fenomeen: ‘journalisten zijn afhankelijk van de regeringspartijen, want die werpen ze steeds stukjes nieuws toe. Als ze zich al eerder zouden keren tegen het corona-beleid van de regering Rutte, dan kunnen ze het schudden. Het is dus een soort pragmatisme bij journalisten’, gaat Karskens verder, ‘want ze kijken wie er wint. Dat waren natuurlijk eerst Rutte & Co, maar nu zien ze dat het narratief steeds verder afbrokkelt en dan marcheren ze naar de andere kant toe. Het is opportunisme van de bovenste plank.’

Journalist en auteur Janneke Monshouwer spreekt, door het uitblijven van eerdere journalistieke aandacht op de corona-aanpak, van een journalistiek idealenconflict. Tot 1990 werkte ze onder andere als producer voor de NOS en maakte ze 25 jaar lang de redactie van dichtbij mee. Voor haar was de rol van de Nederlandse journalistiek tijdens de corona-crisis de druppel. ‘Ik heb huilend mijn lidmaatschap opgezegd van de Nederlandse Vereniging van Journalisten. Ik pleit, zeker in deze tijd, voor veel meer onderzoeksjournalistiek. Ik zie de journalistiek nu namelijk verwateren in tekstjes vertalen en aanpassen; onderzoek zie ik niet meer’, zegt Monshouwer. ‘Ik vraag me af hoe journalisten tegenwoordig opgeleid worden, hoe dat daar gaat. Daar ben ik echt heel benieuwd naar.’

Volgens Arnold Karskens is er sprake van een ‘grijs gebied’ als het gaat om hedendaagse journalistieke idealen. ‘Binnen de pers zijn journalisten ook een doorsnede van de Nederlandse samenleving; je hebt helden en je hebt meelopers.’ Echter, volgens de oorlogsverslaggever moeten de ‘helden’ wel door veel barrières heen gaan voordat ze het gelijk aan hun zijde krijgen met hun verhaal. ‘Het klassieke voorbeeld is de invasie van Irak in 2003. Er was sprake van massavernietigingswapens, we zouden allemaal eraan gaan door raketten, gifgas en ga zo maar door. En daarom moesten we (Irak red.) aanvallen, maar het bleek uiteindelijk een grote leugen te zijn, want die massavernietigingswapens waren er helemaal niet. Ik was erbij, ik heb de bommen in Bagdad zien vallen en ik wist meteen dat er iets niet klopte. Ik wilde daarover berichten en ik bleef achter terwijl andere journalisten ‘embedded’ gingen (ondergedoken bij militaire kampen, red.) en niet bij de slachtoffers en het nieuws konden komen. Dat ik niet ‘embedded’ ging werd me toen niet in dank afgenomen door die journalisten die dat wel deden. Je wordt als collega dan ‘kaltgestellt’, gek aangekeken en er wordt dan vervelend over je gesproken, terwijl zij eigenlijk hetzelfde hadden moeten doen als ik. Alleen dat vinden ze dan niet leuk, want ze gaan met de billen bloot.’

Karskens noemt het zelfs ‘klassiek gedrag’ dat een journalist naar wordt behandeld door collega’s wanneer die zich uitspreekt over een onderwerp en andere journalisten dat niet doen. “Je wordt belachelijk gemaakt omdat jij iets hardop zegt wat anderen niet zeggen. Je wordt uitgejouwd, dan hoor je een tijdje niets en krijg je daarna je gelijk. Je moet door die stadia heen als journalist voordat je de erkenning krijgt die je verdient. Ik snap dat dit voor veel mensen wrang klinkt en dat je verwacht dat journalisten hiervoor de barricade op gaan, maar dat is helaas niet zo. Dus als je goede journalistiek wil bedrijven moet je bereid zijn om die klappen op te vangen, omdat je weet dat uiteindelijk de waarheid boven komt drijven.’

Ook Janneke Monshouwer herkent dit onderlinge gedrag uit haar carrière bij de NOS. ‘In mijn tijd waren er onderwerpen en taboes waar je niet over mocht spreken. Dat deed je dan enkel stiekem onderling. Die onderwerpen werden dus ook niet besproken en kwamen niet op het journaal’, legt Monshouwer uit. ‘Ik weet nog heel goed dat de oorlog in Vietnam gaande was en dat de focus heel erg lag op de strijd tegen het communisme. Echter, ik en mijn collega’s deden toen onderling onderzoek naar wat er in de grond zat van dat land, want eigenlijk wisten we wel dat het ging om het roven van wat daarin zat. Plunderen, beter gezegd.’

Arnold Karskens ziet een grote parallel met zijn ervaring binnen de oorlogsjournalistiek en de journalistiek binnen de coronacrisis. ‘Je weet misschien nog wel onze video van de rellen in Eindhoven, waarbij een meisje met een waterspuit tegen de muur werd geschoten. Toen werd een verslaggever van Omroep Brabant boos op mij dat ik tussen de demonstranten stond en hij niet. Terwijl ik weet vanuit de oorlogsjournalistiek dat je juist daar moet staan waar het gebeurt. Je ziet dan dus ook dat sommige journalisten dat niet fijn vinden en geconfirmeerd willen worden met hun eigen bange inborst. Ze hopen dat als ze zich niet mengen tussen de demonstranten dat ze daar dan ook niet op aangevallen zullen worden. Niet alle journalisten zijn moedig, dat moet je goed begrijpen. Daarom is het ook goed dat er andere - alternatieve - media zijn, zodat die altijd hun licht kunnen laten schijnen op het nieuws; dat is zo belangrijk!’

Door Bas Reijnierse